İstanbul’da Ayasofya yakınlarından geçiyorsanız Ayios (Azize) Effimia Kilisesinin kalıntılarını görmenizi tavsiye ederim. İzmit (Nicomedia) ile bağlantısını öğrendikten sonra daha da önemli bir hale gelecektir eminim sizler için de…

Bu kilise, Bizans İmparatorluğu döneminde, İmparator I. Konstantin (306-337) tarafından inşa ettirilmiş ve Azize Effimia'ya (Euphemia) adanmıştır. Azize Euphemia Arkeolojik Fresk Koruganı İstanbul’un tarihi yarımada bölgesi olan Sultanahmet-Ayasofya’da, milattan sonra yaklaşık 500 yılından kalma antik bir kilisenin kalıntıları ve freskli duvarları iyi durumda bulunmasının tetiklediği bir projedir. Günümüzde DS Mimarlık tarafından mimari tasarımı yapılmış ve Vehbi Koç Vakfı katkıkarıyla gerçekleştirilmiştir.

Azize Effimia
Azize Effimia (ya da Euphemia), erken Hristiyanlık döneminde yaşamış bir azizedir. Doğum tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, M.S. 3. yüzyılda yaşamış olduğu tahmin edilmektedir. Effimia, Hristiyan olduğu için Roma İmparatorluğu'nun pagan yetkilileri tarafından işkence görmüş ve M.S. 303-304 yılları civarında şehit edilmiştir. Onun azizlik hikâyesi, özellikle Hristiyanlık inancı uğruna gösterdiği direniş ve fedakârlıkla anılmaktadır. Hristiyanlıkta büyük bir saygı gören Azize, çeşitli mucizelere atfedilmiştir. Özellikle Konstantinopolis'teki (bugünkü İstanbul) bir kilisede saklanan kalıntılarıyla ilgili birçok hikâyesi vardır.

Gallerius Fermanı
Gallerius, Roma İmparatorluğu'nun tetrarşi (dörtlü hükûmet sistemi) döneminde (284-305) Doğu Roma İmparatorluğu'nun imparatoru olarak görev yapmıştır. İmparator Diocletianus'un önemli bir yardımcısı ve sonrasında imparator olmuştur.

M.S. 311 yılında, Gallerius tarafından yayınlanan Gallerius Fermanı, Hristiyanlara yönelik zulmün sona erdirilmesini amaçlayan bir kararnamedir. Bu ferman, Hristiyanlara tapınma özgürlüğü tanımış ve kiliselere el konulan mülklerin iadesini emretmiştir. Fermanda, Hristiyanların tekrar ibadet etme özgürlüğüne kavuştuğu, ancak aynı zamanda devlet otoritesine ve yasalara saygı göstermeleri gerektiği belirtilmiştir. Gallerius, Hristiyanların devletin zarar görmemesi koşuluyla inançlarını sürdürmelerine izin vermiştir. Tarihin akışı içerisinde çok önemli bir yere sahiptir.

Gelelim Azize Effimia ve Gallerius Fermanı Arasındaki bağlantıya;

Azize Effimia, Hristiyanlığın erken döneminde, Hristiyanlara yönelik zulmün en yoğun olduğu dönemde yaşamış ve şehit olmuştur. Gallerius Fermanı ise bu zulmün sona erdiğini ilan eden ve Hristiyanlara özgürlük tanıyan bir belge olarak tarihi bir öneme sahiptir. Effimia'nın şehitliği, Hristiyanların inançları uğruna yaşadığı sıkıntıları ve çektiği acıları sembolize ederken, Gallerius Fermanı bu sıkıntıların sona erdiğini ve Hristiyanların özgürlüğüne kavuştuğunu sembolize eder.

Gallerius Fermanı'nın İzmit (antik adıyla Nicomedia) kentinde okunması, Hristiyanlık tarihinin önemli olaylarından biridir. Roma İmparatorluğu'nun erken dönemlerinde Hristiyanlık yasaklanmış ve Hristiyanlara yönelik ciddi zulümler yapılmıştır. Bu zulümlerin en yoğun olduğu dönem, Diocletianus dönemidir (284-305). Diocletianus, Hristiyanlara yönelik dört büyük zulüm fermanı yayınlamıştır. Gallerius, Diocletianus'un önemli bir yardımcısıydı ve 293 yılında Caesar (ikinci derecede imparator) olarak atanmıştı. Diocletianus'un 305 yılında tahttan çekilmesinin ardından Gallerius, Augustus (üstün imparator) olarak onun yerine geçti ve Doğu Roma İmparatorluğu'nun kontrolünü elinde tuttu.

311 Yılında Gallerius, ölüm döşeğindeyken Hristiyanlara yönelik zulmün sona erdirilmesine karar verdi. Bu kararı hem siyasi hem de sağlık durumuyla ilgili bir nedenden dolayı aldığı düşünülmektedir. Gallerius Fermanı, 30 Nisan 311 tarihinde Nicomedia'da (günümüz İzmit) tüm dünya kamuoyuna açıklandı. Nicomedia, o dönemde Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkentiydi ve önemli bir idari ve askeri merkezdi. Bu nedenle, böyle önemli bir fermanın burada okunması stratejik açıdan çok mantıklıdır. Bu ferman döneminin kentleri arasında İzmit kentinin de önemini artırmıştır.

Fermanda yer alanlar;

Hristiyanların İbadet Özgürlüğü: Fermanda, Hristiyanların kendi ibadetlerini özgürce yapmalarına izin verildiği açıklandı. Ayrıca, Hristiyanlara yönelik tüm suçlamalar ve zulümler durduruldu.

Tapınakların ve Mülklerin İadesi: Ferman, Hristiyanların el konulan tapınaklarının ve mülklerinin iadesini de emrediyordu. Bu, Hristiyan toplulukları için büyük bir rahatlama ve özgürlük anlamına geliyordu.

Devletle Barış İçinde Yaşama Çağrısı: Fermanda, Hristiyanlardan devlet otoritelerine saygı göstermeleri ve barış içinde yaşamaları talep edildi. Devlete zarar vermedikleri sürece inançlarını özgürce yaşayabilecekleri belirtiliyordu.

Gallerius Fermanı, Hristiyanlık tarihinin önemli bir dönüm noktasıdır. Bu ferman, Hristiyanlara yönelik resmi zulmün olduğunu ve bunun sona erdirildiğini ilan eden ilk resmi belgedir ve Hristiyanların Roma İmparatorluğu'nda daha fazla kabul görmesini sağlamıştır. Bu fermanın yayınlanması, 313 yılında Milano Fermanı'nın (Constantinus ve Licinius tarafından yayınlanan, Hristiyanlara tam dini özgürlük tanıyan belge) yolunu açmıştır.

Gallerius Fermanı'nın Nicomedia'da okunması, Roma İmparatorluğu'nun resmi başkentlerinden birinde böyle önemli bir değişikliğin ilan edilmesi nedeniyle büyük sembolik bir öneme sahiptir. Bu olay, Hristiyanlığın resmi olarak kabul görmeye başlamasının ve Roma İmparatorluğu'nda yayılmasının önemli bir işaretidir.

Günümüze kadar ayakta kalmaya direnen kilise, Bizans döneminde önemli bir ibadet ve hac merkezi olmuştur. Azize Effimia'nın kalıntılarının bu kilisede bulunduğuna inanılmaktadır. Kilise, Bizans İmparatoru II. Theodosius (408-450) döneminde daha da genişletilmiş ve süslenmiştir.

Kilise, Azize Effimia'ya adanmış olması nedeniyle büyük bir dini ve tarihi öneme sahiptir. Azize, erken Hristiyanlık döneminde şehit edilen önemli bir figürdür ve onun azizlik hikâyesi Hristiyanlar arasında derin bir saygı ve hayranlık uyandırmıştır.

Azize Effimia'nın anma günü (yortusu) Ortodoks Kilisesi'nde her yıl 16 Eylül'de kutlanmaktadır. Bu tarihte, Ayios Effimia Kilisesi'nde özel ayinler düzenlenir ve Azizenin yaşamı ve fedakârlıkları anılır.

Uzun yıllar Gallerius Fermanı’nın farklı uzantılarını inceleyen bir kişi olarak yaşadığım kentin etki alanlarını göz önüne sermek önemli geliyor bana. Aslında her katmanında farklı bir medeniyete sahip olan İzmit Kenti el değmemiş nice gizeme sahip. Umarım bu bilgilerin gün ışığına çıkarılabilmesini görmek bizim neslimize denk düşer. Taşı toprağı hazine denir ya, işte tam da böyle…